Kiko ta Phishing?

18 Jun 2020

KIKO TA PHISHING?

Phishing ta kai bou di e kategoria di froudevia internèt. Internèt ta mailnan ku nos ta manda òf risibí òf wèpsaitnan ku nos ta bishita. Otro medionan via kua nos por keda enfrentá ku phishing por ta tambe SMS of telefòn. Den e artíkulo aki no lo limitá nos mes pa atendé ku solamente e forma di Phishing via internèt. Phishing via mail ta e tipo di spam ku un malechor ta manda rònt i invitá un persona pa yena su informashon personal den e mail manera: nòmber, adrès, number di kuenta di banko i tin biaha hasta contraseña (password) di kuenta onlain di banko. E momento ku e persona yena su informashon personal den e mail i manda esaki pa e malechor, el a bira víktima di phishing. E malechor ta haña tur bo informashon personal pa e por kometé froude via internèt ku bo informashon. Pa evitá ku un persona ta bira víktima di phishing i sufri daño i hasta hasi daño na otronan tambe, ta importante pa tur hende ku ta hasi uzo di internèt sa kon rekonosé Phishing.

KON POR REKONOSE PHISHING?

Na promé lugá phishing ta un mail falsu den kual e malechor ta imitá kualkier kompania, manera banko, ofisina di pòst, loteria etc. Den e mail nan ta pidibo pa kualkier motibu pa yena bo informashon di banko. Por ehèmpel: nan ta bisa “bo banko ta renobando tur kontraseña, hinka bo kontraseña bieu i tur bo informashon pa bo haña un kontraseña nobo. Ora bo yena e informashon anto manda esaki bèk, e informashon no ta bai pa bo banko, pero pa e malechor. Un otro forma ta ku den e mail bo ta haña un hyperlink kual ta guiabo na un wèpsait kaminda bo por yena bo informashon. E wèpsait ta parse esun di bo banko, pero e no ta. Pero ta un wèpsait falsu ku nan a traha kopiando bo banko su wèpsait. Ora e persona yega riba e wèpsait falsu i yena su informashon e informashon ta bai den man di malechor.

PA KIKO BO INFORMASHON TA WORDU HUZA?

1. Hòrta bo identidat
2. Froude di banko
3. Froude ku credit card
4. Spioná kompania nan
5. Lèk informashon Nunka
Jena bo informashon personal. Ta importante pa ta kritiko ora kualkier mail òf wèpsait pidi pa yena informashon personal òf pidi pa klik riba un link ku bo no sa di ken I ta unda e informashon ta bai. E tipo di petishon nan aki no ta usual. Bo banko nunka lo pidibo pa manda bo e tipo di informashon aki via un mail pa nan. E mihó solushon ta pa no reakshoná riba e tipo di mailnan aki i pa mas sigur, yama bo banko i informá si ta bèrdat ku nan a pidibo pa e informashon aki. I tira e mail afó (delete) for den bo baki di mail. Si bo haña un mail den e forma aki, mèldu esaki na bo banko. Nunka duna otro hende bo password of pincode Kontraseña i kódigo di pin (password i pincode) ta algu personal. Nunka duna un otro persona esakinan. Pasombra asin’aki bo ta duna otro persona akseso na bo datonan personal. Por ehèmpel: si bo manda bo password of pincode den un mail pa un otro hende, e otro hende aki por subi bo kuenta di banko fásil I kometé froude.

LOGIN SAFE HTTPS://

Prome ku un persona log in riba un wèpsait e mester semper kontrolá si e ta mira https:// den e adrès di e wèpsite. E “s” tras di http ta nifiká “secured”. Wak tambe si bo ta mira un kandal dilanti e https:// . Sòru semper pa bo kòmpiuter mes tin tur seguridat nesesarioi tambe bo aparatonan mobil si bo ta uza tèblèt òf smartphone. Uza un virusscanner tambe I kòrda update bo kòmpiuter su sistema di operashon (OS) regularmente.

Note: this component is only available for the blocks: platinum